1871-72 ರ ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸಮೀಕ್ಷೆಯ(ASI) ವರದಿಯಲ್ಲಿ ಈ ರೀತಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅದು ಕುತುಬ್ ಮಿನಾರ್(Qutub Minar) ಸಂಕೀರ್ಣದ ಮೇಲಿನ ಮಸೀದಿಯನ್ನು ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯಗಳ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿದೆ.
ಮಾಜಿ ASI ನಿರ್ದೇಶಕ ಡಾ. ಅಮರೇಂದ್ರ ನಾಥ್ ASI ವರದಿಯ ಸಂಶೋಧನೆಗಳನ್ನು ದೃಢಪಡಿಸಿದರು ಮತ್ತು ವರದಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸಿದ ಮಾಹಿತಿಯು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನಿಜ ಎಂದು ಹೇಳಿದರು. ಕುತುಬ್ ಮಿನಾರ್ ವಿವಾದವು ಪ್ರಸ್ತುತ ಗ್ಯಾನವಾಪಿ ಮಸೀದಿಯ(Gyanvapi Mosque)ಸಾಲಿನಂತೆಯೇ, ಕುತುಬ್ ಮಿನಾರ್ ಅನ್ನು ಹಿಂದೂ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ರಾಜಾ ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯನಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಸೂರ್ಯನ ದಿಕ್ಕನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಲು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದೇ ವಿನಃ,
ಕುತುಬ್ ಅಲ್-ದೀನ್ ಐಬಕ್ ನಿರ್ಮಿಸಿಲ್ಲ ಎಂದು ಎಎಸ್‌ಐನ ಮಾಜಿ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ನಿರ್ದೇಶಕ ಧರಂವೀರ್ ಶರ್ಮಾ(Dharmveer Sharma) ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದ ನಂತರ ವಿವಾದ ತೀವ್ರ ಭುಗಿಲೆದ್ದಿತು! 1871-72 ರಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸರ್ವೇಕ್ಷಣಾ ಇಲಾಖೆಯ ಸ್ಥಾಪಕ ಮುಖ್ಯಸ್ಥ ಸರ್ ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್ ಕನ್ನಿಂಗ್‌ಹ್ಯಾಮ್ ಅವರ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆಯಲ್ಲಿ ಜೆಡಿ ಬೆಗ್ಲರ್ ಮತ್ತು ಎಸಿಎಲ್ ಕಾರ್ಲೀಲ್ ಅವರು ವರದಿಯನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿದರು. “ದೇವಾಲಯವಿದ್ದ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಮಸೀದಿಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ವರದಿ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಮಸೀದಿಯ ಅಡಿಪಾಯವು ತುಂಬಾ ಹಳೆಯದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಹಿಂದೆ ಇಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯವಿತ್ತು ಎಂದು ನಾಥ್ ಸ್ಥಳೀಯ ಮಾಧ್ಯಮಕ್ಕೆ ತಿಳಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಉತ್ಖನನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ರಚನೆಗಳ ವಿನ್ಯಾಸವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತಾ, ನಾಥ್ ಮೂರು ಪ್ರಮುಖ ಹಂತಗಳು ಗೋಚರಿಸುತ್ತವೆ, ಅದರಲ್ಲಿ ಮಸೀದಿಯು ಉನ್ನತ ವೇದಿಕೆಯಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದರು. ಮಸೀದಿಯ ಅವಶೇಷಗಳ ರಾಶಿಯ ಮೇಲೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮಸೀದಿಯ ಅವಶೇಷಗಳು ಗೋಚರಿಸುತ್ತಿವೆ ಎಂದು ತಮ್ಮ ಹೇಳಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಸ್ಮಾರಕದಲ್ಲಿರುವ ಪುರಾತನ ಕಬ್ಬಿಣದ ಕಂಬವನ್ನು ‘ಗರುಡ ಸ್ತಂಭ’ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು ಮತ್ತು ಇದು ಐದನೇ ಶತಮಾನದದ್ದಾಗಿದೆ.
“ಈ ಕಂಬದ ಮೇಲೆ ಅನೇಕ ಶಾಸನಗಳಿವೆ ಆದರೆ ಗರುಡನ ಚಿತ್ರ ಮಾತ್ರ ಇದ್ದಿರಬೇಕು. ಮತ್ತು ಕಬ್ಬಿಣದ ಕಂಬವು ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ಗರುಡ ಸ್ತಂಭವಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದ್ದಾರೆ.
